آثار عکاسان یکی از جذاب ترین و پرکاربردترین آثار هنری است. ایجاد یک عکس ممکن است کار ساده ای به نظر برسد، اما اینطور نیست. یک عکاس برای خلق یک عکس هنری باید ذوق، خلاقیت و مهارت لازم را داشته باشد. استفاده از یک عکس دارای حق چاپ فقط به دلیل اینکه در اینترنت است، نه اخلاقی است و نه قانونی. بسیاری از تصاویری که در اینترنت و شبکه های اجتماعی می بینیم دارای حق چاپ هستند. چقدر در مورد کپی رایت عکس می دانید؟ عکاسان دارای حق چاپ چه ویژگی هایی باید داشته باشند؟ آیا در ایران از آثار هنری عکاسی حمایت می شود؟ چگونه بفهمیم عکسی که در اینستاگرام یا اینترنت می بینیم دارای حق چاپ است؟ برای محافظت از کپی رایت عکس چه کنیم؟ اگر به دنبال پاسخی برای این سوالات هستید، به جای درستی آمده اید. در این مقاله به تمامی این سوالات پاسخ خواهیم داد.
وضعیت حمایت قانونی از کپی رایت آثار هنری عکاسی چگونه است؟
تضعیف حق چاپ عکاسی هنری چیزی است که نمونه های زیادی از آن را دیده ایم. بارها شنیده ایم که از آثار عکاس بدون اجازه یا بدون ذکر نام برای مقاصد تجاری استفاده شده است. حتی اتفاق افتاد که نهادهای عمومی از عکسی که یک خبرگزاری بدون نام عکاس و رضایت او تهیه کرده بود روی بنرهای شهری استفاده کردند. با گسترش اینترنت و استفاده بیشتر و بیشتر از آن، حق چاپ عکس ها بیش از پیش نادیده گرفته می شود.
البته اکثر کشورهای دنیا قوانین و مقررات متفاوتی برای جلوگیری از نقض کپی رایت دارند. در این زمینه تلاش های زیادی در سطح بین المللی صورت گرفته است. کنوانسیون برن مهمترین مقررات حمایت از کپی رایت آثار هنری است. به همین منظور سازمان جهانی مالکیت فکری تأسیس شد. هنوز قانون جامعی در این زمینه در کشور ما تصویب نشده است. این در حالی است که در ایران، کپی رایت توسط قوانین مختلفی حمایت می شود. مهمترین این قوانین عبارتند از:
- قانون حمایت از حقوق مؤلفان، نویسندگان و هنرمندان؛
- قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی؛
- قانون حمایت از حقوق توسعه دهندگان نرم افزار کامپیوتری؛
- قانون مطبوعات؛
- قانون تجارت الکترونیک
ویژگی های یک اثر دارای حق چاپ چیست؟
برای اینکه آثار هنری مورد حمایت قانونی قرار گیرند باید دارای ویژگی های خاصی باشند. عکس ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این ویژگی ها عبارتند از:
- اصیل بودن و نوآور بودن؛
- حساسیت شکل کار؛
- اعلام مشخصات؛
- ثبت نام شغل؛
- قانونی بودن کار؛
- انتشار اثر برای اولین بار در ایران.
برای درک بهتر این اصطلاحات به توضیح مختصر هر یک از آنها می پردازیم.
1. اصیل و مبتکر بودن
اصالت اولین شرط حمایت از عکاسی به عنوان یک اثر هنری است. اصالت اثر به زبان ساده به این معناست که کپی نشده است و هنرمند با خلاقیت خود آن را خلق کرده است. اگر دو عکاس از یک صحنه عکس می‌گیرند، حق چاپ از اثر هر دو محافظت می‌کند، زیرا هر دو از خلاقیت خود برای عکاسی استفاده کرده‌اند و هرکدام روش خاص خود را برای تنظیم نور، زاویه و چیدمان داشتند.
. درک شکل اثر
قانون نمی تواند از افکار و ایده های افراد در عکاسی حمایت کند. برای حمایت از آنها باید یک اثر هنری خلق کنید.
3. اعلام پروفایل
برای محافظت از کپی رایت یک عکس، لطفا مشخصات آن شامل نام عکاس و تاریخ انتشار را وارد کنید.
4. اثر را ثبت کنید
طبق قوانین ایران، ثبت یک اثر هنری اختیاری است. یک اثر هنری به محض تولید مورد حمایت قانونی قرار می گیرد. البته ثبت اثر این مزیت را دارد که به راحتی می توان انتساب اثر به هنرمند را اثبات کرد. علاوه بر این، تعیین تاریخ پایان حفاظت از اثر آسانتر خواهد بود. در ایران برای ثبت اثر هنری باید به سامانه ثبت ادبی و هنری مراجعه کنید. این سامانه زیر نظر وزارت فرهنگ و ریاست جمهوری اسلامی است.
5. قانونی بودن کار
در ایران آثار هنری مانند عکس تا زمانی که با قانون مغایرت نداشته باشند، مورد حمایت قرار می گیرند.
6. انتشار اثر برای اولین بار در ایران
در اکثر قوانین و مقررات کشورها، حمایت قانونی از یک اثر هنری به اولین انتشار آن در آن کشور بستگی دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مدت زمان حفاظت از کپی رایت برای یک اثر چقدر است؟
حفاظت از حق چاپ در زمان محدود است. این مدت با توجه به قوانین کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما، کار عکاسان تا 30 سال پس از انتشار پشتیبانی می شود.
مزیت کپی رایت چیست؟
اکنون که موضوع کپی رایت را برطرف کردیم، ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که مزیت کپی رایت چیست؟ تشخیص اینکه اثر هنری متعلق به کدام هنرمند است چه فایده ای دارد؟ پاسخ ساده است. به محض اینکه مشخص شد یک اثر هنری مانند عکاسی متعلق به شخصی است، حقوق معنوی و مادی آن اثر به او تعلق می گیرد. به طور کلی هر اثر هنری دو نوع حق برای صاحب خود ایجاد می کند:
- حقوق مالکیت معنوی: حقوقی که از شخصیت، شهرت و اعتبار هنرمند محافظت می کند. یعنی بر اساس این قوانین، هنرمند به یک اثر هنری واگذار می شود و هیچکس نمی تواند این حق را از او بگیرد.
- حقوق مادی: همانطور که از نامش پیداست به مسائل مادی اثر مربوط می شود. حق انتشار یک اثر هنری مهمترین حق ماهوی آن است. بر اساس همین حقوق است که هنرمند می تواند عکس خود را به دلخواه اجاره کند، بفروشد یا به نمایش بگذارد.
استثنائات برای نقض حق نسخه برداری
اگرچه نادیده گرفتن قوانین کپی رایت توسط قوانین و مقررات کشورهای مختلف ممنوع است، اما استثناهایی وجود دارد. مهمترین استثناهای مربوط به آثار عکاسی عبارتند از:
- استفاده مجاز؛
- استفاده برای مقاصد روزنامه نگاری
استفاده منصفانه به چه معناست؟
در قوانین و مقررات کشورهای مختلف استفاده مجاز از آثار هنری به شرط قید نام صاحب اثر مشکلی ندارد. معنای ساده استفاده منصفانه این است که شما از اثر هنری برای مقاصد تجاری استفاده نمی کنید یا اینکه استفاده شما در حد نقض حقوق عکاس نیست. به عنوان مثال، از عکس ها برای طراحی سایت یا پس زمینه آن استفاده نکنید. نمونه بارز استفاده مجاز از عکس ها در اینترنت، استفاده از آنها در مقالات آموزشی است. برای سهولت بیان نویسنده باید از عکس استفاده کند. البته حتی زمانی که از عکس ها منصفانه استفاده می شود باید نام صاحبان آنها ذکر شود.
استفاده از عکس ها برای اهداف روزنامه نگاری
کنوانسیون برن مهمترین مقررات بین المللی در مورد حق چاپ آثار هنری است. طبق شرایط این کنوانسیون، استفاده از آثار صوتی و تصویری برای مقاصد روزنامه نگاری بلامانع است. البته در این مفاد تاکید شده است که حتی برای این منظور نیز نام منبع اثر به وضوح قید شود.
کپی رایت برای عکس ها در اینستاگرام
وب سایت ها و پلتفرم های آنلاین قوانین سختگیرانه ای برای محافظت از حق چاپ دارند. اینستاگرام که یک شبکه اجتماعی مبتنی بر تصویر است، سختگیرترین است. حتما برای شما هم اتفاق افتاده است که عکسی را در صفحه اینستاگرام خود آپلود کرده اید و اخطار نقض کپی رایت دریافت کرده اید. برای جلوگیری از حذف عکس های دارای حق چاپ توسط اینستاگرام، باید به دو سوال پاسخ دهیم:
- چگونه بفهمیم عکسی که در اینستاگرام می بینیم دارای حق چاپ است؟
- برای محافظت از کپی رایت عکس چه کنیم؟
به طور معمول، تصاویر آپلود شده در صفحه اینستاگرام متعلق به صاحب آن صفحه است. درج نام عکاس در گوشه عکس و واترمارک برای نام صاحب عکس دو ویژگی اصلی عکس های دارای حق چاپ است. اگر شخصی بدون رعایت کپی رایت کار خود را در صفحه اینستاگرام خود قرار دهد، با ریپورت کردن آن به اینستاگرام عکس مربوطه حذف خواهد شد. اینستاگرام در این زمینه بسیار سخت گیر است. در صورتی که کاربران از نقض حق نسخه برداری مطلع شوند، می توانند این مشکل را با استفاده از فرم مخصوص حق چاپ گزارش دهند. البته راه هایی برای جلوگیری از نقض کپی رایت اینستاگرام وجود دارد:
- از صاحب عکس اجازه بگیرید. به راحتی می توانید از طریق دایرکت اینستاگرام با صاحب عکس در ارتباط باشید. برخی از صفحات اینستاگرام دارای آدرس ایمیل مالک نیز هستند. به او پیام دهید و برای استفاده از عکس او اجازه بگیرید. حتی می توانید در قسمت نظرات از صاحب عکس اجازه بگیرید.
- از ویژگی های اینستاگرام لذت ببرید. روش هایی مانند برچسب زدن صاحب شغل، از جمله نام او در عنوان عکس، یا اشتراک گذاری عکس در استوری خود را امتحان کنید. با استفاده از این ویژگی ها به اینستاگرام نشان خواهید داد که قصد نقض کپی رایت عکس ها را ندارید.
سایت هایی برای استفاده رایگان از عکس ها
یک لحظه تصور کنید که به دنیای کارمایی ارل منتقل شده اید. کمی سخت می شود! در مورد نوشتن مقاله آموزشی هم همینطور. راهی برای حل این مشکل وجود دارد. پیشنهاد می کنیم از وب سایت هایی استفاده کنید که برای استفاده رایگان از عکس ها ایجاد شده اند، وب سایت هایی که حقوق انتشار برخی عکس ها را خریداری کرده و برای استفاده رایگان در اختیار کاربران قرار داده اند. به عنوان مثال، این وب سایت ها:
اظهارات پایانی
قوانین و مقررات مختلفی در سراسر جهان در مورد حمایت از کپی رایت عکس ها وجود دارد. قوانین کشور ما نیز از کپی رایت یا کپی رایت آثار هنری عکاسی حمایت می کند. هر هنرمندی به محض خلق یک اثر هنری صاحب آن می شود. عکاسان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. یافتن یک عکس در اینترنت یا اینستاگرام به هیچ وجه بهانه خوبی برای نقض کپی رایت آن نیست، بنابراین قبل از استفاده از عکس، بهتر است از خود بپرسید: آیا استفاده من از این عکس حق چاپ آن را نقض می کند؟ »البته وب سایت هایی هم هستند که از صاحبان خود حق امتیاز می خرند. استفاده از عکس های این وب سایت ها حق چاپ عکس ها را نقض نمی کند.
